12 Eylül 2018 tarihli Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararda Değişiklik yapılmasına dair Karara (“Karar”) ilişkin 2018-32/52 Numaralı Tebliğ (“Tebliğ”) 16 Ekim 2018 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanmış olup; Hazine ve Maliye Bakanlığı (“Bakanlık”) Tebliğ ile ilgili olarak uygulamadaki belirsizlikleri gidermek ve sözleşme bedellerine ilişkin döviz yasağının kapsamına açıklık getirebilmek amacıyla 27 Şubat 2019 tarihinde Tebliğ ile ilgili sıkça sorulan sorular ve işbu soruların cevaplarını (“SSS”) yayımlamıştır.

Bakanlık tarafından yayımlanan SSS ile bir takım kavramlar açıklanarak Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan belgeli konaklama tesislerinin işletilmesi amacıyla kiralanmasına ilişkin sözleşmeler, hizmet sözleşmeleri, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler kapsamında sayılan hizmet sözleşmeleri, taşımacılık ve nakliyeye ilişkin hizmet sözleşmeleri, limanlarda gerçekleştirilen iş ve hizmet sözleşmeleri, eser sözleşmeleri, 85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı’nda sayılan sözleşme çeşitlerinden birden fazlasını barındıran karma sözleşmeler, ithal girdilerin konu edildiği satış sözleşmeleri, menkul kıymet sözleşmeleri, taşıt kiralama ve satış sözleşmeleri, iş makineleri satış sözleşmeleri, sigorta sözleşmeleri, döviz kredi sözleşmeleri, futbolcu iş/hizmet sözleşmeleri, pilot iş/hizmet sözleşmeleri, kamu-özel işbirliği projeleri kapsamında gayrimenkul kiralama sözleşmeleri, antrepo kiralama sözleşmeleri, finansal kiralama (leasing) sözleşmeleri ile ilgili belirsizliklerin giderilmesi amaçlanmıştır.

A. HİZMET SÖZLEŞMELERİ

i. Genel Olarak

SSS’nin 2. Maddesinde, teslim ve teslim sayılan haller ile mal ithalatı dışında kalan işlemler hizmet kapsamında değerlendirilmiş, bu işlemlere ilişkin sözleşmeler de hizmet sözleşmesi olarak tanımlanmıştır.

Kural olarak Türkiye’de yerleşik kişilere yurt içinde sunulan hizmetlere ilişkin hizmet sözleşmelerinin (hizmet tedarik edenler yabancı da olsa) döviz cinsinden ve/veyahut dövize endeksli olarak düzenlenmesi mümkün değildir.

Yine 2017/4 numaralı Tebliğ’in 6/3 maddesinde belirtilen

ii. Taşımacılık ve Nakliyeye İlişkin Hizmet Sözleşmeleri

Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri, Türkiye’de başlayıp yurt dışında sonlanan, yurt dışında başlayıp Türkiye’de sonlanan veya yurt dışında başlayıp yine yurt dışında sonlanan hizmet sözleşmelerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür. Bu itibarla bu kapsama giren taşımacılık ve nakliye hizmet sözleşmeleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak düzenlenebilecektir.  

iii. Limanlarda Gerçekleştirilen İş ve Hizmet Sözleşmeleri

Türkiye’deki gümrüklü liman sahalarında sunulan hizmetler kapsamında Türkiye’deki yerleşik kişiler arasında akdedilecek iş ve hizmet sözleşmelerinde sözleşme bedelinin ve bu sözleşmeden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.

B. ESER SÖZLEŞMELERİ

Eser sözleşmeleri ile ilgili açıklamalar ise SSS’nin 6. Maddesinde yer almaktadır.

Maliyet, eser meydana getirilinceye değin harcanan değer olarak tanımlanmakta iken, sözleşme bedeli ise maliyet üzerine eklenen kar ile birlikte ortaya çıkan değer olarak tanımlanmaktadır.

Buna göre, eğer bir eser sözleşmesi,  döviz sözleşme bedeli ve bu sözleşmeden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabilir. Maliyetlerin sadece bir kısmının döviz cinsinden olması dahi, sözleşme bedelinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabilmesi için yeterli görülmüştür.

C. KARMA SÖZLEŞMELER

85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı’nda sayılan menkul ve gayrimenkul alım satım, taşıt ve finansal kiralama dahil her türlü menkul ve gayrimenkul kiralama, leasing ile iş, hizmet ve eser sözleşmesi çeşitlerinden birden fazlasını barındıran karma sözleşmeler ile ilgili açıklamalar ise SSS’nin 7. Maddesinde yer almaktadır.

Söz konusu açıklamalara göre karma sözleşmelerin Türk Lirası’na çevrilme işleminden muaf olması için içerisinde yer alan sözleşme tiplerinin tümüne istisna tanınmış olması gerekmektedir.

D. MENKUL SATIŞ VE KİRA SÖZLEŞMELERİ

Yurt içinde dövizle ya da dövize endeksli olarak ticari mal satan tacirlerin durumu ile açıklamalar SSS’nin 8. Maddesi ve devamı maddelerinde yapılmıştır.

Buna göre menkul satış sözleşmelerinde, sözleşme bedeli serbestçe döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabileceği için satışı yapılacak olan ticari mal, menkul tanımına dahil ise döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak satılmasının mümkün olduğu belirtilmiştir. Dolayısıyla ham madde, mamul, ticari mal tanımına dahil olabilecek menkullerin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak satılabilmesi mümkündür. Ancak, taşıt satışına ilişkin menkul satış sözleşmeleri ile taşıt kirasına ilişkin menkul kiralama sözleşmelerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamayacağı ayrıca belirtilmiştir.  

Taşıt kiralama ve satış sözleşmelerinin döviz yasağı istisnası ise Tebliğ’in 8. maddesinin 25. fıkrasında düzenlenmiştir. Söz konusu düzenlemeye göre yalnızca Karar’ın Geçici 8. Maddesinin yürürlüğe girdiği 13 Eylül 2018 tarihinden önce akdedilmiş bulunan, taşıt kiralama ve yolcu taşıma amaçlı ticari taşıt satış sözleşmelerinin Türk Lirasına çevrilmesi zorunluluğu bulunmadığı belirtilmiştir.  

SSS’nin 11. Maddesinde, iş makinelerinin satışının menkul mal satışı kapsamında değerlendirilmesi nedeniyle, işbu sözleşmelerin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak akdedilebileceği belirtilmiştir.

E. Yukarıda belirtilen sözleşme türleri özelindeki açıklamalar haricinde uygulamadaki belirsizlikleri gidermek ve sözleşmelerdeki döviz yasağının kapsamına açıklık getirebilmek amacıyla bir takım konulara değinilmiştir. SSS’de yer alan söz konusu açıklamalar aşağıdaki gibidir;

1. Döviz cinsinden veya dövize endeksli kararlaştırılması mümkün olmayan bir sözleşmede sözleşme bedelinin Türk Lirası üzerinden yapılıp, faturalar döviz üzerinden düzenlenebilir mi?

• Döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkün olmayan sözleşmelerde sözleşmenin Türk Lirası üzerinden yapılıp faturanın döviz üzerinden düzenlenmesinin mümkün değildir (SSS Madde 13).

2. Sigorta sözleşmeleri Tebliğ kapsamına dahil midir?

• Sigorta sözleşmelerinin Tebliğ kapsamına dahil olmadığı belirtilmiştir (SSS madde 17). Ancak, Tebliğ uyarınca döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak yapılması mümkün olmayan sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinden birinin sigorta sözleşmesi olması durumunda bu sigorta sözleşmesinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak yapılması mümkün bulunmamaktadır.

3. Yabancı gerçek ve tüzel kişiler döviz cinsinden veya dövize endeksli yapılan sözleşme yasaklamalarına tabi midir?

• SSS’nin 19. maddesinde yurt dışında yerleşik gerçek ve tüzel kişilerin Tebliğ hükümlerine tabi olmadığı belirtildikten sonra Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan ancak Türkiye’de kanuni yerleşim yeri bulunan gerçek kişiler ile Türkiye’de kanuni yerleşim yeri bulunan tüzel kişiler, Türkiye’de yerleşik olarak kabul edildiğinden bunların Tebliğ kapsamına dahil olduklarına vurgu yapılmıştır. SSS’nin 20. Maddesinde belirtildiği üzere bir kişinin Türkiye’de yerleşik olarak kabul edilebilmesi için Türkiye’de kanuni yerleşim yerinin bulunmasının

Ancak Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişilerin;

i. alıcı veya kiracı olarak taraf oldukları gayrimenkul satış ve kiralama sözleşmelerinde

ii. taraf oldukları hizmet sözleşmelerinde

iii. taraf oldukları iş sözleşmelerinde,

sözleşme bedellerinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.  

4. Sözleşmelerin Türk Lirası’na çevrilmesi için belirlenen 30 günlük süre sonrasında döviz cinsinden belirlenen sözleşme bedellerinin Türk Lirası’na çevrilmesinde hangi usul izlenecektir?

• 30 günlük süre sonrasında Türk Lirası’na çevrilecek sözleşmeler için yapılacak hesaplamalarda en son dikkate alınabilecek aylık TÜFE değişim oranı Eylül 2018 dönemi için açıklanan TÜFE değişim oranı olduğu, her ay için açıklanan son TÜFE oranı eklenerek ayrı hesaplama yapılmaması gerektiği belirtilmiştir. Yeni dönem gayrimenkul kira bedellerine ilişkin TÜFE artış haklarının ise saklı olduğuna vurgu yapılmıştır. (SSS madde 23).
• SSS’nin 34. maddesinde döviz cinsinden kararlaştırılan sözleşmenin Türk Lirası’na döndürülmesinde izlenecek usul örnekleme yöntemiyle açıklanmıştır

5. Yeni yapılacak bir gayrimenkul kiralama sözleşmesinde tarafların sözleşme bedelini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabilmelerinin herhangi bir istisnası var mıdır?

• Gayrimenkul satış ve gayrimenkul kiralama sözleşmelerinde kural olarak sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkün bulunmamakla birlikte Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan Türkiye'de yerleşik kişilere veya Tebliğ’in 8. maddesinin 19. fıkrasında belirtilen kişilerin (dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de bulunan; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin veya ortak kontrol ve/veya kontrolüne sahip bulunduğu şirketler ile serbest bölgelerde faaliyet gösteren şirketler ) alıcı veya kiracı olarak taraf oldukları gayrimenkul satış ve gayrimenkul kiralama sözleşmeleri istisna kapsamına alınmıştır.

Ancak bu kişilerin sözleşme bedelini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak düzenlemede zorunlu olmadıkları sözleşme bedelini Türk Lirası olarak da belirleyebilecekleri  vurgulanmıştır.

6. Gayrimenkul kiralama sözleşmesinde kira bedelinin Türk Lirası’na çevrildikten sonra istisna kapsamına dahil olunması sebebiyle kira bedelinin döviz veya dövize endeksli olarak geri çevrilebilir mi?

• Konu ile ilgili SSS’nin 29. Maddesinde ise özel bir durum açıklanmıştır. Buna göre 13 Eylül 2018 tarihinden önce akdedilmiş gayrimenkul kiralama sözleşmeleri yukarıda belirtilen istisna kapsamında yer almakla birlikte;

i. 13 Eylül 2018 ile 16 Kasım 2018 tarihleri arasında sözleşme bedeli Türk Lirası’na çevrilmiş ise bedelin yeniden döviz cinsinden belirlenmesi ancak sözleşmenin diğer tarafının rıza göstermesi halinde söz konusu olabilecektir.

ii. Sözleşme bedeli Türk Lirası’na çevrilmemişse, 16 Kasım 2018 tarihinde istisna kapsamına alınmış olması sebebiyle Tebliğ’in 8. Maddesinin 24. Fıkrası uyarınca sözleşmenin artık Türk Lirası’na çevrilmesine gerek bulunmayacaktır.

7. Türkiye’de yerleşik bir şirketin yine Türkiye’de yerleşik aracı bir şirkete kiraya verdiği gayrimenkulün, aracı şirket tarafından doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elliden fazla hissesi Türkiye dışında yerleşik olan kişilere ait olan başka bir şirkete kiraya verilmesi durumunda ilk kiralayanın aracı şirketten döviz veya dövize endeksli olarak kira talep etmesi mümkün müdür?

• Türkiye’de yerleşik bir şirketin (ilk kiralayan) yine Türkiye’de yerleşik aracı bir şirkete kiraya verdiği gayrimenkulün, aracı şirket tarafından doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elliden fazlası Türkiye dışında yerleşik kişilere ait olan başka bir şirkete (nihai kiracı) kiraya verilmesi durumunda ilk kiralayanın aracı şirketten döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kira talep etmesinin mümkün olmadığı belirtilmiştir (SSS madde 30).

8. Finansal kiralama sözleşmeleri bakımından durum nedir?

• 09.2018 tarihinden önce akdedilmiş bulunan, menkul ve gayrimenkullere ilişkin finansal kiralama sözleşmelerinin Türk Lirası’na dönüştürülmesi zorunluluğu bulunmamaktadır.

9. Gayrimenkul kiralama sözleşmelerinde döviz veya dövize endeksli olarak ödenmiş depozitoların Türk Lirası’na çevrilme zorunlu var mıdır?

• 09.2018 tarihinden önce akdedilmiş bulunan gayrimenkul kira sözleşmeleri kapsamında verilen depozitoların Türk Lirası’na çevrilmesinin zorunlu olmadığı belirtilmekle birlikte; bu tarihten sonra akdedilen sözleşmeler bakımından depozito bedellerinin Türk Lirası üzerinden kararlaştırılmasının esas olduğu belirtilmiştir.

10. Tebliğ ile getirilen kısıtlamaya aykırı davranılması halinde uygulanacak olan yaptırım nedir?

• Tebliğ’e aykırı davranılması halinde Türk Parası Kıymetinin Korunması Hakkında 1567 Sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin birinci fıkrası kapsamında 3.000-25.000 TL tutarında (yeniden değerleme oranları dikkate alındığında yaklaşık 6.300-55.000 TL) idari para cezası sözleşmenin her bir tarafı için ayrı ayrı olmak üzere uygulanacağı belirtilmiştir. Yine tekerrür durumunda ise bu cezaların iki kat olarak uygulanacağı ifade edilmiştir.

Öte yandan Tebliğ’e aykırılıklara ilişkin olarak Cumhuriyet Başsavcılıkları nezdinde işlem başlatılabilmesini teminen Bakanlık’a gönderilen ihbarların ekinde söz konusu iddiaları destekleyici somut bilgi ve tevsik edici belgelerin (fatura, sözleşme örneği, fiyat teklifi vb.) yer alması gerektiği vurgulanmıştır.

 ***