FİNANSAL OLMAYAN BELİRLİ İŞ VE MESLEKLER (FOBİM) İÇİN MASAK YÜKÜMLÜLÜKLERİ REHBERİ YAYIMLANDI!

5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanunun (“Kanun”) uygulanmasına yönelik olarak yürürlüğe giren Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) ile Kanun’un uygulaması kapsamında olan yükümlüler düzenlenmiştir. Yönetmelik ile sayılan bu yükümlülerin bir kısmı, Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik’te Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik uyarınca Yönetmelik’e eklenen 3/m maddesi ile finansal olmayan belirli iş ve meslekler (“FOBİM”) tanımı kapsamında değerlendirilmiştir. Buna göre FOBİMler Yönetmelik’in 4/k, n, ş, s, t ve u bentlerinde sayılan kıymetli maden, taş veya mücevher alım satımı yapanlar ile bu işlemlere aracılık edenler, ticaret amacıyla taşınmaz alım satımıyla uğraşanlar ile bu işlemlere aracılık edenler, noterler, belirli koşullar ile belirli faaliyetlerde bulunan bir kısım avukatlar, bir işverene bağlı olmaksızın çalışan serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir ve yeminli mali müşavirler ve finansal piyasalarda denetim yapmakla yetkili bağımsız denetim kuruluşlar olarak tanımlanmıştır.

Yönetmelik ile sayılan yükümlülerin, diğer yükümlülüklerin yanı sıra ana yükümlülükler olarak 185.000 Türk Lirası üzerinde yapılan işlemlerde müşterilerin ve tutar gözetmeksizin sürekli iş ilişkisi içerisinde bulunulan (bir müşteri ile süreklilik arz eden sözleşme imzalandığında)  ticaret siciline kayıtlı tüzel kişilerin yüzde yirmi beşi aşan hissesine sahip gerçek kişi ortakların kimlik bilgilerini doğrulamak; şüpheli işlemleri MASAK’a bildirmek; yapılan işlemlere ilişkin bilgi ve belgeleri 8 yıl boyunca muhafaza etmek ve MASAK ile denetim elemanları tarafından istenecek her türlü bilgi ve belgeyi sağlamak ile yükümlü olduğu düzenlenmiştir.

Yönetmelik’te yükümlü olarak sayılan FOBİMler’in Kanun, Yönetmelik ve ilgili diğer mevzuat çerçevesinde yükümlülüklere uyum ve farkındalıklarının arttırılması amacıyla hazırlanan bilgilendirme yazısı (“Rehber”) ise Hazine ve Maliye Bakanlığı Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı'nca 28.02.2025 tarihli yazı ile birliklerine iletilmiştir.

Yönetmelik’in 4/o maddesi uyarınca, FOBİM olarak tanımlanmış olmasa da, yükümlü kabul edilen iş makineleri dahil her türlü deniz, hava ve kara nakil vasıtalarının alım satımı ile uğraşanlar ve bu işlemlere aracılık edenlerin de FOBİM ile aynı yükümlülüklere tabi olacağı Rehber’de ayrıca belirtilmiştir. Dolayısı ile Yönetmelik’in 4/o maddesi ile belirtilen bu kişiler Yönetmelik’teki diğer yükümlülükler dışında yalnızca FOBİMler adına düzenlenen yükümlülüklerden de sorumlu olacaktır.

FOBİM’LERİN MASAK YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Rehber ile FOBİMler’in MASAK yükümlüsü olarak belirlenmesinin sebebinin hızlı nakit akışı, varlıkların kolaylıkla el değiştirilebilmesi, yapılan işlemlerin anonim gerçekleştirilebilmesinin yarattığı riskler olarak sayılmış ve bu yükümlülükler ile kara para aklama ve terörizmin finansmanıyla mücadele kapsamında belirlenen risklerin önüne geçilmesi hedeflenmiştir.

Bu yükümlülüklerin en önemlileri Rehber ile aşağıdaki gibi sıralanmıştır;

• Kimlik Tespiti

FOBİMler, sürekli iş ilişkisi[1] tesislerinde ve şüpheli işlem bildirimini gerektiren durumlarda tutar gözetmeksizin, tek bir ya da birbiriyle bağlantılı birden fazla işlemin toplam tutarı 185.000 Türk Lirası veya üzerinde olduğuna ve elektronik transferler ile kripto varlık hizmet sağlayıcılar tarafından gerçekleştirilen kripto varlık transferlerinde işlem tutarı ya da birbiriyle bağlantılı birden fazla işlemin toplam tutarı 15.000 Türk Lirası veya üzerinde olduğunda, kimliğe ilişkin bilgileri almak ve bu bilgilerin doğruluğunu teyit etmek suretiyle müşterilerinin ve müşterileri adına veya hesabına hareket edenlerin kimliğini tespit etmek ve işlemin gerçek faydalanıcısının ortaya çıkarılması için gerekli tedbirleri almak ile zorunlu tutulmuştur.

İlgili kimlik tespitinin, iş ilişkisi tesisinden veya işlem yapılmadan önce tamamlanması gerektiği de ayrıca vurgulanmaktadır. Öte yandan, FOBİMler sürekli iş ilişkisi tesisinde, iş ilişkisinin amacı ve mahiyeti hakkında bilgi almak ile de yükümlü tutulmuştur.

Rehber’de kimlik tespitinin nasıl yapılması gerektiği de ayrıca detaylandırılmıştır;

• Gerçek kişilerin kimlik tespitinde ilgilinin adı, soyadı, doğum tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarası, adresi ve imza örneği, iş ve mesleğine ilişkin bilgiler, varsa telefon numarası, faks numarası, elektronik posta adresi ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak T.C. kimlik numarası, Türk uyruklu olmayanlar için doğum yeri bilgisinin alınması gerektiği düzenlenmiştir. Yine bu bilgilerin doğruluğunun Türk uyruklular için T.C. nüfus cüzdanı, T.C. sürücü belgesi veya pasaport ile üzerinde T.C kimlik numarası bulunan ve özel kanunlarında resmi kimlik hükmünde olduğu açıkça belirtilen kimlik belgeleri, Türk uyruklu olmayanlar içinse pasaport, ikamet belgesi veya Bakanlıkça uygun görülen kimlik belgesi üzerinden teyit edilmesi FOBİMler için yükümlülük olarak düzenlenmiştir. Sürekli iş ilişkisi tesisinde beyan edilen adresin doğruluğu; yerleşim yeri belgesi, ilgili adına düzenlenmiş elektrik, su, doğalgaz, telefon gibi abonelik gerektiren bir hizmete ilişkin olan ve işlem tarihinden önceki üç ay içinde düzenlenmiş fatura, herhangi bir kamu kurumu tarafından verilen belgelerle teyit edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Asli faaliyet alanı ile ilgili mevzuatta müşteri ile yüz yüze gelinmeksizin kimliğinin doğrulanmasına imkân verecek yöntemlerle sözleşme kurulmasına cevaz verilmiş olan FOBİMler’in ise gerçek kişi veya ticaret siciline kayıtlı tüzel kişilerle sürekli iş ilişkisi tesisinde müşteri kimliğinin doğrulanması amacıyla uzaktan kimlik tespiti yöntemlerinin kullanılabilmesi mümkündür.

• Ticaret siciline kayıtlı tüzel kişilerin kimlik tespitinde; tüzel kişinin unvanı, ticaret sicil numarası, vergi kimlik numarası, faaliyet konusu, açık adresi, telefon numarası, varsa faks numarası ve elektronik posta adresi bilgisinin alınması gerektiği düzenlenmiştir. Tüzel kişiliğin unvanı, ticaret sicil numarası, faaliyet konusu ve adresinin teyidi ticaret siciline tescile dair belgeler; vergi kimlik numarasının teyidi ise Gelir İdaresi Başkanlığının ilgili birimi tarafından düzenlenen belgeler üzerinden yapılması da FOBİMler için yükümlülük olarak düzenlenmiştir. Ayrıca tüzel kişiliği temsile yetkili kişinin kimlik tespiti, gerçek kişilerin kimlik tespit usulüne göre yapılması da yükümlülük olarak düzenlenmiştir.

• Başkası adına hareket edenlerin kimlik tespiti ise temsile yetkili kişinin kimlik tespiti gerçek kişilerin kimlik tespit usulüne göre yapılması gerektiği de ayrıca düzenlenmiştir. Temsile yetkili olanlarca yetkilendirilen kişilerin yetki durumu noter onaylı vekâletname veya temsile yetkili olanlar tarafından verilmiş yazılı talimat üzerinden yapılacağı da vurgulanmıştır.

• Gerçek Faydalanıcının Tanınması Yükümlülüğü

FOBİMler tarafından işlemin gerçek faydalanıcısının ortaya çıkarılması için gerekli tedbirler almak ile yükümlü tutulmuştur. Şöyle ki, ticaret siciline kayıtlı tüzel kişilerle sürekli iş ilişkisi tesisinde, gerçek faydalanıcının tespitine yönelik olarak tüzel kişiliğin %25’ini aşan hisseye sahip gerçek kişi ortaklarının kimliğinin gerçek kişilerin kimlik tespit usulüne göre tespit edilmesi FOBİMler için yükümlülük olarak düzenlenmiştir.  Tüzel kişiliğin %25’i aşan hisseye sahip gerçek kişi ortağının gerçek faydalanıcı olmadığından şüphelenilmesi veya bu oranda hisseye sahip gerçek kişi ortak bulunmaması durumunda, tüzel kişiliği nihai olarak kontrolünde bulunduran gerçek kişi ya da kişilerin ortaya çıkarılması için gerekli tedbirlerin yine FOBİMler tarafından alınması gerektiği, bu yöntemle tespit edilen gerçek kişi ya da kişiler gerçek faydalanıcı kabul edileceği de ayrıca vurgulanmaktadır. Bu sayılan iki yöntem ile gerçek faydalanıcının tespit edilemediği durumlarda ise ticaret sicilinde kayıtlı en üst düzey icra yetkisine sahip gerçek kişi ya da kişiler üst düzey yönetici sıfatıyla gerçek faydalanıcı kabul edileceği düzenlenmiştir. Yine FOBİMler bir başkası adına hareket edilip edilmediğini tespit etmek için gerekli tedbirleri almak ile de yükümlü tutulmuştur.

FOBİMler’in, müşterileri tarafından gerçekleştirilen işlemleri; müşterilerinin mesleği, ticari faaliyetleri, iş geçmişi, mali durumu, risk profili ve fon kaynaklarına dair bilgiler ile uyumlu olup olmadığını sürekli iş ilişkisi kapsamında devamlı olarak izlemek ve müşterileri hakkındaki başta kimlik bilgileri olmak üzere bilgi, belge ve kayıtları güncel tutmak zorunda olduğu, ayrıca bu müşterilerin kimlik tespitine ilişkin alınan telefon ve faks numarası ile elektronik posta adresine ilişkin bilgilerinin doğruluğu, risk temelli yaklaşım çerçevesinde gerektiğinde bu araçları kullanarak ilgiliyle irtibat kurulmak suretiyle teyit edilmesi gerektiği Kanun ile açıkça düzenlenmiştir.

• Şüpheli İşlem Bildirimi

FOBİMler nezdinde veya FOBİMler aracılığıyla yapılan veya yapılmaya teşebbüs edilen işleme konu malvarlığın, yasa dışı yollardan elde edildiğine veya yasa dışı amaçlarla kullanıldığına dair herhangi bir bilgi, şüphe veya şüpheyi gerektirecek bir hususun bulunması halinde bu işlemlerin, tutar gözetilmeksizin, şüphenin oluştuğu tarihten 10 gün itibariyle MASAK’A bildirilmesi de FOBİMler adına yükümlülük olarak düzenlenmiştir.

Şüpheli işlem bildirimi esnasında FOBİMler tarafından görevli denetim elemanları ve mahkemelere verilen bilgiler dışında, işlem tarafı kişiler dahil hiçbir kişiye bilgi verilmemesi gerektiğinin de ayrıca altı çizilmiştir.

• Muhafaza ve İbraz Yükümlülüğü

FOBİMler’in düzenlenen yükümlüklerine ve işlemlerine ilişkin her türlü belgeyi düzenleme tarihinden; defter ve kayıtlarını son kayıt tarihinden; kimlik tespitine ilişkin belgeleri ise son işlem tarihinden itibaren 8 yıl süre ile muhafaza ce istenmesi halinde ibraz yükümlülüğü de ayrıca düzenlenmiştir.

Rehber’de yükümlülüklere ve işlemlere ilişkin belgelerin asıllarının yahut noterce onaylanmış suretlerinin fotokopisinin saklanması, kimliğe ilişkin bilgilerin ise kaydedilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Dolayısıyla, FOBİMlerin kimlik tespiti esnasında elde ettiği kimlik bilgilerine dair belgelerinin asıllarının fotokopilerinin saklanması ya da bu bilgileri oluşturacakları bir form ile toplayarak kaydetmeleri tercih edilebilecektir. Kimlik tespiti dışındaki şüpheli işlem bildirimi gibi diğer yükümlülüklere ait her türlü belgenin ise yine asıllarının veya noter onaylı suretlerinin fotokopilerinin muhafazası gerekecektir.

• Bilgi ve Belge Verme

Rehber’de FOBİMler’in bir diğer önemli yükümlülüğünün ise MASAK ve denetim elemanları tarafından istenen her türlü bilgi, belge ve bunlara ilişkin her türlü ortamdaki kayıtları tam ve doğru şekilde sağlamak olduğu belirtilmiştir.

YAPTIRIMLAR

FOBİMler tarafından kimlik tespiti yükümlülüğünün ihlali halinde her bir ihlal için 2025 yılında üst sınırı 30.223.241 Türk Lirası olmak üzere 226.671 Türk Lirası; şüpheli işlem bildirim yükümlülüğünün ihlali halinde her bir ihlal için 2025 yılında üst sınırı 30.223.241 Türk Lirası olmak üzere 377.783 Türk Lirası idari para cezası öngörülmektedir.

Bunun dışında muhafaza ve ibraz ya da bilgi belge verme yükümlülüğüne uyulmadığının tespiti halinde ihlal eden kimsenin bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılacağı belirtilmiştir.

SONUÇ

Suç gelirlerinin aklanmasının ve terörizmin finansmanının önlenmesi amacıyla getirilen mevzuat çerçevesinde FOBİMler ve yükümlüler, kimlik tespiti, gerçek faydalanıcının belirlenmesi, şüpheli işlem bildiriminde bulunma, bilgi ve belgeleri muhafaza etme ve yetkili mercilere sunma gibi önemli yükümlülükler altına girmiştir. Bu yükümlülükler, finansal olmayan ancak yüksek nakit akışı ve varlıkların kolay el değiştirebilmesi gibi riskler taşıyan sektörlerde kara para aklama ve terörizmin finansmanı ile mücadeleyi güçlendirmeyi hedeflemektedir.

FOBİMler ve yükümlülerin bu yükümlülüklere uyum sağlamaması halinde, ağır idari para cezaları ve hapis cezasına varan yaptırımlarla karşı karşıya kalabilecekleri göz önünde bulundurulmalıdır. Bu nedenle, FOBİMler ve yükümlülerin MASAK düzenlemeleri çerçevesinde farkındalıklarını artırmaları, uyum politikalarını güçlendirmeleri ve ilgili tedbirleri eksiksiz şekilde uygulamaları büyük önem taşımaktadır.

Sonuç olarak, başta taşınmaz mal alım satışında aktif rol alan veyahut bu işlemlere aracılık eden kuruluşlar olmak üzere FOBİMler ve yükümlülerin finansal sistemin şeffaflığına katkıda bulunarak kara para aklama ve terörizmin finansmanı ile mücadelede etkin bir rol üstlenmeleri, hem yasal sorumluluklarını yerine getirmeleri hem de ekonomik ve hukuki risklerden korunmaları açısından kritik bir gereklilik olarak değerlendirilmektedir.

[1] Yönetmelik’in 3/i maddesi ile sürekli iş ilişkisi, yükümlü ile müşteri arasında hesap açılması, kredi veya kredi kartı verilmesi, kiralık kasa, finansman, faktoring, finansal kiralama, hayat sigortası veya bireysel emeklilik gibi hizmetler nedeniyle kurulan, niteliği itibarıyla devamlılık unsuru taşıyan iş ilişkisi olarak tanımlanmıştır.