2024 Yılının Son Sürprizi: Rekabet Kurumu’nun Yeni Ceza Yönetmeliği

Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar ile Hakim Durumun Kötüye Kullanılması Halinde Verilecek İdari Para Cezalarına İlişkin Yönetmelik 27 Aralık 2024 tarih ve 32765 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girdi (‘Yeni Yönetmelik’). Yeni Yönetmelik’e buradan ulaşabilirsiniz.

2009 yılından beri yürürlükte olan eski yönetmeliğin (15 Şubat 2009 tarih ve 27142 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar ile Hakim Durumun Kötüye Kullanılması Halinde Verilecek Para Cezalarına İlişkin Yönetmelik (‘Eski Yönetmelik’)) değiştirilmesinin nedeni Rekabet Kurumu’nun internet sitesinde yayınlanan açıklama ile ‘piyasaların niteliğinin geleneksel piyasalardan giderek farklılaşması, teşebbüslerin iş modellerinin ve tüketici tercihlerinin değişmesi, karşılaşılan ihlal türlerinin ve rekabet hukukunun uygulanacağı muhatapların niteliğinin de değişmesi’ olarak belirtildi.

Yeni Yönetmelik’le ‘tüketici refahına zarar veren rekabet ihlallerinin daha etkin bir şekilde cezalandırılabilmesi ve gelecekte gerçekleştirilebilecek rekabet ihlallerinin caydırılabilmesinin amaçlandığı’ açıklamada belirtildi.

Aşağıda Yeni Yönetmelik ile getirilen en önemli değişiklikleri ayrı ayrı ele aldık.

Temel Para Cezasının Hesaplanması:

4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’da (‘Rekabet Kanunu’) yer almayan ve tanımlanmayan ‘karteller’ ve ‘diğer ihlaller’ ayrımına Eski Yönetmelik’te yer verilmesinin ve bu ayrım için Kanun’da yer almayan farklı alt ve üst sınırlar belirlenmesinin hukuka aykırı olduğu sıkça tartışılan bir konuydu. Eksi Yönetmelik’in bu nedenle Rekabet Kurulu’nun teşebbüsün cirosunun %10’una kadar olması gereken takdir yetkisini kısıtladığı görüşü hakimdi. Yeni Yönetmelik’le bu tartışmaya son verilmiş ve ceza oranı belirlenmesinde ihlal tipi ayrımı ile farklı ihlal tipleri için belirlenen farklı ceza oranları kaldırıldı.

Buna karşın Yeni Yönetmelik’le getirilen ‘başlangıç ceza oranı’nın ne şekilde belirleneceği, bu oranı belirlerken Rekabet Kurulu’nun neleri dikkate alacağı, dikkate alınan bu unsurların kamuoyu ile ne kadar paylaşılacağı Kurul’un bundan sonraki vereceği kararlarında açıklık kazanacak. 

İhlalin Süresinin Ceza Miktarına Yansıtılması: 

İhlalin süresine bağlı olarak ceza miktarının artırımda dikkate alınacak zaman aralıklarının farklılaştırıldığı görülmektedir. Eski Yönetmelik kapsamında örneğin 1,5 yıl sürdüğü tespit edilen ihlallerde de 4 yıl sürdüğü tespit edilen ihlallerde de ceza oranı yarısı oranında arttılırken, Yeni Yönetmelik kapsamında 1,5 yıl sürdüğü tespit edilen bir rekabet ihlali için verilen para cezası ⅕ oranında arttılırken, 4 yıl sürdüğü tespit edilen bir ihlal için verilen para cezası ise ⅘  oranında arttırılacaktır. Başka bir ifadeyle bundan sonra teşebbüslere uygulanacak para cezasında ihlalin süresi daha fazla önem teşkil edecek.

Dolayısıyla teşebbüslerin mevzuatı bilmemelerinden veya yönetimin farkında olmadığı uygulamalardan kaynaklı rekabet ihlallerinin bir an önce tespit edilmesi ve bu hatalı hareketlerden en kısa sürede dönülmesi teşebbüslerin karşı karşıya kalacakları idari para cezası riskini büyük oranda farklılaştıracaktır.

Ceza Oranının Belirlenmesindeki Ağırlaştırıcı Unsurlar

Teşebbüsün bir ihlali birden fazla kez gerçekleştirmesi durumunda uygulanan arttırım oranı Eski Yönetmelik’te ½ iken Yeni Yönetmelik ile 1 katı olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda Kurul’un tekerrürü daha fazla cezalandıracağı görülmektedir.

Yeni Yönetmelik ile tekerrür halindeki ağırlaştırıcı unsurun sadece Rekabet Kanunu’nun 4. ve 6. maddesi ile sınırlanması nedeniyle Rekabet Kanunu’nun ‘İdari Para Cezası’ başlıklı 16. maddesinde yer alan eksik, yanlış ya da yanıltıcı bilgi veya belge verilmesi ya da bilgi veya belgenin belirlenen süre içinde ya da hiç verilmemesi, izne tabi birleşme ve devralmaların Kurul izni olmaksızın gerçekleştirilmesi, yerinde incelemenin engellenmesi ya da zorlaştırılması gibi idari para cezası uygulanan hallerin tekrarı halinde ilgili teşebbüslere uygulanacak para cezasının ağırlaştırılmayacağı açıklığa kavuşmuş oldu.

Eski Yönetmelik’te yer alan ‘incelemeye yardımcı olunmaması’ durumunda uygulanan idari para cezasındaki arttırımdan Yeni Yönetmelik ile vazgeçildiği görülmektedir. Rekabet Kanunu kapsamında yerinde incelemelerin engellenmesi ya da zorlaştırılması durumunda ve eksik, yanlış, yanıltıcı bilgi veya belge verilmesi durumunda ayrı idari para cezalarının uygulanması nedeniyle bu değişikliğin yerinde olduğu düşünülmektedir.

Aynı zamanda Eski Yönetmelik’te yer alan ‘diğer teşebbüslerin ihlale zorlanması’ halinde uygulanan ağırlaştırmadan vazgeçildiği, Yeni Yönetmelik ile ‘ihlalde belirleyici etkinin bulunması’ durumunun ağırlaştırıcı unsur olarak kabul edileceği görülmektedir. Yeni Yönetmelik’te belirleyici etki, ‘ihlalin oluşmasında ve/veya sürdürülmesinde vazgeçilmez işlevi’ olarak tanımlanmıştır.

Rekabet Kanunu’nun 16. maddesi uyarınca, ’Kurul, üçüncü fıkraya göre idarî para cezasına karar verirken, 30/3/2005 tarihli ve 5326 sayılı Kabahatler Kanununun 17 nci maddesinin ikinci fıkrası bağlamında, ihlalin tekerrürü, süresi, teşebbüs veya teşebbüs birliklerinin piyasadaki gücü, ihlalin gerçekleşmesindeki belirleyici etkisi, verilen taahhütlere uyup uymaması, incelemeye yardımcı olup olmaması, gerçekleşen veya gerçekleşmesi muhtemel zararın ağırlığı gibi hususları dikkate alır.’ Rekabet Kanunu’nda sayılan ceza oranın belirlenmesi sırasında dikkate alınacak unsurlarının bazıların (ihlalin tekerrürü, süresi) ağırlaştırıcı unsur olarak Yeni Yönetmelik’te yer aldığı bazılarının ise (örneğin, teşebbüslerin piyasadaki gücü, zararların ağırlığı gibi) yer almadığı görülmektedir. Bu halde, sayılmayan unsurların Yeni Yönetmelik kapsamında açık olmayan başlangıç oranı belirlenirken mi göz önüne alınacağı veya ne şekilde bir uygulamaya gidileceği verilecek Kurul kararları ile açıklığa kavuşacaktır.

Ceza Oranının Belirlenmesindeki Hafifletici Unsurlar

Öncelikli olarak dikkat çeken Eski Yönetmelik’te hafifletici unsurların bulunması durumunda ceza oranında ne kadar indirim yapılacağına ilişkin bir aralık (¼ ila ⅗ oranında) belirlenmişken Yeni Yönetmelik ile indirim oranı tamamen Kurul’un takdirine bırakılmış olmasıdır. 

Yeni Yönetmelik ile yerinde incelemeye yardımcı olunmasının hangi koşulları bulundurulması halinde hafifletici unsur olarak kabul edileceğinin daha açıklayıcı olarak kaleme alındığı görülmektedir. Bu kapsamda ‘yerinde incelemenin daha kısa sürede tamamlanmasını veya daha etkin şekilde gerçekleştirilmesini sağlayan fiziksel ve/veya teknik imkânların sunulması suretiyle ya da yerinde inceleme esnasında inceleme konusuyla bağlantılı olan ilave bilgi veya belgelerin incelenen tarafça kendiliğinden sunulması suretiyle yerinde incelemeye yardımcı olunması’ hafifletici unsur olarak kabul edilmiştir.

İlave olarak, ‘ihlalde kamu otoritelerinin teşvikinin bulunmasının’, ‘zarar görenlere gönüllü olarak tazminat ödenmesi’nin ve ‘diğer ihlallere son verilmesi’nin hafifletici unsurlardan çıkarıldığı, Yeni Yönetmelik’le ‘idari para cezasına esas alınan yıllık gayri safi gelirler içinde yurt dışı satış gelirlerinin bulunması’ halinin ise hafifletici unsur olarak kabul edildiği görülmektedir.

Yönetici ve Çalışanlara Verilecek İdari Para Cezası:

Eski Yönetmelik’te yine kartel ve diğer ihlaller türlerine göre yönetici ve çalışanlara verilecek para cezasında farklı oranlar belirlenmekteydi. Yeni Yönetmelik kapsamında ise, ihlal türü gözetilmeksizin ihlalde belirleyici etkisi saptanan yönetici ve çalışanlara teşebbüse verilen cezanın %5’ne kadar idari para cezası verilmesi öngörülmektedir. Yeni Yönetmelik kapsamında, Eski Yönetmelik’ten farklı olarak ‘belirleyici etki’ teriminin tanımlanmış olması ve bu maddenin ihlal türü gözetilmeksizin tutulması bundan sonra Kurul tarafından verilecek kararlarda bu maddenin daha fazla uygulanabileceğini düşündürmektedir.

Sonuç

Sonuç olarak, Yeni Yönetmelik ile Rekabet Kurulu’nun uygulayacağı idari para cezalarında takdir yetkisini daha serbest şekilde kullanabileceği anlaşılmaktadır. Bu durum da aynı dosyada farklı teşebbüsler için farklı başlangıç ceza oranlarının belirlenebilmesi veya benzer dosyalarda farklı başlangıç ceza oranları belirlenerek farklı idari para cezalarının uygulanabilmesi anlamına gelmektedir.

2025 yılı itibariyle gerekçeli kararların daha detaylı yazılması büyük önem arz edecektir. Zira Kurul tarafından belirlenecek başlangıç ceza oranlarının hangi şartlara göre, hangi durumlar gözetilerek belirlendiğinin gerekçeli kararlarda açıkça belirtilmesi tüm teşebbüsler için hem açıklayıcı hem de yol gösterici olacaktır.